آموزش ساز
تنبور یكی از قدیمی ترین و اصیل ترین سازهای ایرانی است .
امروزه تقریبا نیمی از مردم جهان با این ساز باستانی ایرانی آشنایی دارند
و در گوشه و كنار دنیا نامهای گوناگونی بر آن گذاشته اند .
این ساز قدیمی با صدای آسمانی و ملكوتی خاص خود در بیشتر كشورها مخصوصا
چین ، ایران ، تركیه ، عراق ، و كشورهای استقلال یافته مانند آذربایجان و ارمنستان و…
در بین مردم خصوصا مردم بومیاز احترام خاصی برخوردار است .
این مردم در عبادتهایدسته جمعی و فردی خود برای راز و نیاز با خدا از آن استفاده میكنند
و آنرا موجب نزدیكی قلبها به خدا میدانند .
از زمان قدیم در ایران بویژه در منطقه غرب، استان خراسان ،
و در اطراف استانهای فارس و لرستاندر خانقاه ها برای ذكر و عبادت از آن استفاده میشده است .
در این مقاله كه نقلی است از مجله هنر موسیقی ،
شماره ۳ ، مرداد ماه ۱۳۷۷ میخواهم به سیر تایخی این از به قلم محققین گرامی بپردازم :
( تنبور از فرهنگ سازها اثر مرحوم ملاح )
تنبور سازی است از خانواده آلات موسیقی رشته ای .
آنگاه كه این محفظه صوتی به تدریج شكل بیضی پیدا كرده
و اندك اندك یك قسمت از دو قسمت باریك بیضی طویل تر و باریكتر شده
و هنگامی نام بربط یا عود بر آن نهاده شده كه دسته ساز اندكی بلندتر شده
و كاسه طنین ساز ، پر حجم تر گشته است در همین عصر است كه ساز دیگری آفریده شده است .
بر این ساز نیز در مناطق مختلف گیتی نامهای گوناگون نهاده شده است . از جمله در ایران آن را تنبور نامیده اند .
فارمر مینویسد : با انتشار دین اسلام به اكناف عالم تاثیر ایران در آلات موسیقی به همه جا رخنه كرد
و حتی در نقاطی هم كه اسلام انتشار نیافته بود راه یافت ،
یعنی از طرف مشرق به سواحل اقیانوس اطلس
و از شمال به سیبری و از جنوب به هندوستان و جزایر شرقی هند نفوذ كرد.
تنبور كه در ممالك مجاور ایران به ” طنبوره ” معروف شد به تدریج به چین رسید و موسوم به ” تنپولا ” گشت.
در یونان آنرا” تام پوراس ” نامیدند. از یونان به آلبانی رفت و آنرا ” تامورا ” خواندند .
در روسیه آنرا ” دومبرا ” ، در سیبری و مغولستان ” دومبره یا دمبوره ” نام نهادند و در بیزلنس معروف شد به ” پاندورا ” .
سایر اقوام اروپایی توسط بیزانس با این ساز آشنا شدند . این ساز در تركیه و هندوستان رواج یافت .
در فرهنگ موسیقی ” ریمان ” ( ص۱۳۱۹ ) واژه تنبور آمده است :
تنبور سازی است منسوب به ایرانیان و اعراب و از خانواده عود .
” ریمان ” عقیده دارد كه این ساز در هندوستان ” تمبوری ” نامیده میشود كه بیشك همان تنبور ایرانی است .
در ایتالیا آنرا ” تمبورو ” و در قفقاز ” تمپور ” گویند . ارمنیها مانند ایرانیها آنرا تنبور مینامند .
در فرهنگ موسیقی ” گروو ” گفته شده كه كلمه تنبور در طی زمان
در اثر تلفظهای ملل مختلف به اسمهای مختلف در آمده است
دائره المعارف ” بریتانیكا “مینویسد : تنبور سازی است شرقی از خانواده عود كه دارای دسته بلند است
و ۲ یا ۳ سیم داردو با انگشت به صدا در میاید .
قدیمیترین نشانه های موجود از این ساز در مشرق زمین نقشهایی است
كه از تپه های” بنی یونس ” و ” كیوان ” واقع در شهر موصل به دست آمده است .
از این نقشها معلوم میشود كه شكل این ساز به تار امروزی شباهت بسیاری داشته است
و دسته بسیار بلند و نازك آن با كاسه ظریف و مجوفش بسیار متناسب بوده است.
مجسمه های بدست آمده از شوش كه متعلق به ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح میباشد
و همچنین مجسمه های بدست امده از ” هفت تپه ” بیانگر قدمت این ساز میباشد .
” ژول روئانه ” مینویسد : فارابی از مولفان قرن دهم میلادی آلات موسیقی زمان خود را
مانند عود و تنبور خراسانی، تنبور شیرازی و … به طور دقیق نشان داده است .
بین این سازها تنبور بغدادی كه در دمشق مرسوم بوده ، پرده بندی متفتوت داشته است .
در فرهنك كامل آلات موسیقی ” زاكس ” آمده است :
تنبور فارسی و كردی و عبری به شكل تخم مرغ است و دسته بلند دارد
و در حقیقت ساختمان تنبور نخستین گامی است كه بشر در طریق رشد و تحولاین قبیل سازها برداشته است .
به طور كلی میتوان چگونگی تغییرات شكل ظاهری تنبور را از زمان آشوریها تا عصر حاضر مشاهده كرد .
امروزه تنبور به یك قشر وسیع از جامعه بشری تعلق دارد . ریشه لغوی تنبور ” پاندورا ” بوده است .
تنبور در نقاط مختلف ایران ، نامهای خاصی داشته است ،
مانند تنبور خراسانی و میزانی یا تنبور بغدادی یا تركی ،
شروانیان و از آنچه یاد شه چنین بر میاید كه تنبور باستانی مشخصاتی به این ترتیب داشته است .
۱_سازی رشته ای
۲_نواختن با ناخن یا سه انگشت دست راست
۳_در آغاز یك تار یا یك رشته داشته است
۴_ تنبور دو نوع بوده یك نوع كه پرده یا دستان میبستند و دیگری بدون پرده بوده است
۵_ شكل ظاهری آن مانند دو تار ( چگور ) بوده است .
۶_بی تردید دارای گوشی و خرك بوده است .
آقای علیرضا فیض بشی پور در پژوهش درجه كارشناسی خود درباره تنبور اشاره دارد
به تعدادی از مقامهای این ساز مانند مقام ” باریه ” و ” طرز رستم ” ، ” مجنونی ” و ” جنگ آرا ”
كه این مقامها از مقامهای كهنی میباشد مه سینه به سینه از تنبور باستان تا تنبور حاضر نقل شده است .
گویا مقام ” باریه ” را ” باربد ” خوانده است.
آموزش ساز
