آموزش قیچک

قیچك یا غیچك و یا غژك, ساز نسبتا مهجوری‌است

كه علیرغم اینكه سالها در گروه‌های مختلف از جمله اركستر سازهای ملی (استاد پایور)

و عارف و شیدا مورد استفاده قرار گرفته‌است, كمتر به عنوان تكنواز و یا همنواز آواز مطرح شده ‌است.

قیچک لفظی ترکی است و به معنی آواز با گریه و ته گلو می باشد.

در نوشته ها, از سابقه حضور قیچک در دوره های ساسانی و دوره ای بعدی صحبت شده است.

• نمونه ای از نوازندگی قیچک

  استاد روح‌الله خالقی در توضیح سابقه كمانچه اشاره می‌كنند

• كه در ایران قبل از اسلام, سازی موسوم به غژك یا غژ معمول بوده ‌است.

• ایشان ذكر می‌كنند كه خود این ساز را در بلوچستان در شهرهای داورپناه و ایرانشهر دیده‌اند

• كه غیچك نامیده می‌شده‌ است.

  طبق نظر استاد خالقی, غیچك سازی است شبیه به كمانچه با آرشه (كمانه)

• كه از چند تار مو تشكیل شده‌است و تعداد سیمهای آن را بیشتر از كمانچه ذكر می‌كنند.

• به اعتقاد ایشان این ساز با غیچك اصلی تفاوت دارد و در گذشته بیش از ۲ سیم نداشته‌است.

• حتی طبق نوشته «لاند» در كتاب تجسس گامهای غرب این امكان وجود دارد

• كه این ساز در گذشته آرشه‌ای نبوده باشد.

• فارابی هم در كتاب خود به غیچك اشاره‌ای نمی‌كند ولی از رباب یاد می‌كند

• كه شبیه به غیچك است و بدون كمان نواخته می‌شود.

•  البته ساختار رباب و قیچك امروزه تفاوت بسیاری با هم دارد.

• در فرصتهای آتی به بررسی ساز رباب هم خواهیم پرداخت.

جنس قیچک از چوب توت است.  امروزه شکم این ساز از دو قسمت مجزا از یکدیگر تشکیل یافته،

قسمت تحتانی کوچک تر و به شکل نیم کره است

که بر سطح مقطع جلو پوست کشیده شده و روی پوست خرک ساز قرار دارد.

قسمت بالائی بزرگ تر، مانند چتری روی قسمت تحتانی قرار گرفته

و هر دو قسمت توسط سطحی منحنی از عقب به هم اتصال یافته اند

و در نتیجه در جلو یا بین دو قسمت حفره ای تشکیل شده است.

سطح جلوئی قسمت بالا، جز در ناحیه وسط که زیر گردن ساز قرار گرفته

به صورت دو شکاف پهن باز است. دسته ساز تقریبا در نصف طول خود روی شکم قرار گرفته

و نیمه دیگر در بالا به جعبه گوشی ها متصل است و دسته فاقد «دستان» (پرده) است.
سر متشکل است از جعبه کوچک (محل قرار گرفتن چهار گوشی، هر دو گوشی در یک طرف آن)

و یک زائده منحنی شکل برای آویختن ساز که کمی به عقب برگشته و جهتی افقی یافته است.
قیچک اساساً جزو دسته سازهای محلی بوده

که در سال های قبل از انقلاب و با حمایت وزارت فرهنگ و هنر وقت, به شهر آورده شده

و نه تنها ساختمان و کوک آن را تکمیل و تنظیم کرده اند،

بلکه آن را به سه اندازه مختلف «قیچک سوپرانو» به طول ۵۶/۵سانتیمتر،

«قیچک آلتو» (۶۳سانتیمتر)، و «قیچک باس» به همان نسبت بزرگ تر ساخته اند .

تمام انواع بالا چهار سیمه است.
طول سیم مرتعش در قیچک سوپرانو=۳۵/۵، در قیچک آلتو = ۳۷/۵ و قیچک باس ۷۰ سانتیمتر است.

وسعت هر یک از انواع حدود سه اکتاو است. قیچک سوپرانو, سازی است

که قابلیت تکنوازی و همنوازی هر دو را حائز است

ولی دو نوع بعدی (آلتو و باس) بیشتر به منظور همنوازی در ارکستر به کار می رود.

آرشه قیچک، پس از استاندارد شدن ساز عینا همان آرشه ویولون است.

• قیچک باس

  قیچک از انواع سازهای محلی است که در سالهای اخیر به شهر آمده

• و مورد استفاده قرار گرفته است و همانطور كه استاد خالقی اشاره كرده‌اند .

•  بیشتر در نواحی جنوب شرقی ایران معمول است و در آن نواحی حتی،

• طبق عقیده و سنت اهالی، برای معالجه امراض به کار می رود.

• در سطح فوقانی شکم و پشت دسته سوراخ و حلقه ای است که دو تسمه بر آن الصاق می شود

• یکی از تسمه ها را به کتف چپ و دیگری را به کمر می بندند

• و ساز در موقع نواختن تقریبا آزاد و آویزان می شود.

• اما نوازندگان شهری تمایل به استفاده از این تمهید ندارند.

کوک قیچک محلی ثابت نیست ولی مسلم این که سیم ها تقریبا هیچ وقت نسبت به یکدیگر فاصله پنجم نداشته اند.

آرشه (كمانه) در اصل (نوع محلی آن) شبیه به آرشه کمانچه است

و امروزه در شهر از آرشه ویولون و ویولنسل در نواختن نوع شهری آن استفاده می شود.
از بین هنرمندانی كه تا به حال در گروه‌های مختلف قیچك نواخته‌اند

می‌توان به استاد رحمت‌الله بدیعی، خانمها پروین صالح، پروین شكالور،

زنده‌یاد حسین فرهادپور و اردشیر كامكار اشاره كرد.